Op 22 december 2005 werd in het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf een collectieve arbeidsovereenkomst afgesloten betreffende de arbeidsorganisatie. Deze werd algemeen verbindend verklaard door het koninklijk besluit van 24 september 2006, verschenen in het Belgisch Staatsblad van 15 december 2006.

Deze collectieve arbeidsovereenkomst actualiseert de bepalingen in verband met de wekelijkse arbeidsduur, de spreiding ervan over de eerste vijf dagen van de week en de toegestane afwijkingen zoals die vermeld stonden in de collectieve arbeidsovereenkomst van 6 december 1973 betreffende de arbeidsduur.

Wij geven U hieronder de bepalingen van de CAO van 22 december 2005 in verband de wekelijkse arbeidsduur, de spreiding ervan over de eerste vijf dagen van de week en de toegestane afwijkingen.

Bovendien geven wij u ter commentaar de volledige tekst van de omzendbrief nr. 23 van de Confederatie Bouw van 25 juni 2008 waarin een overzicht wordt gegeven van de gevallen waarin bouwbedrijven op zaterdag werk mogen verrichten. Deze omzendbrief werd gepubliceerd naar aanleiding van de wet van 8 juni 2008 houdende diverse bepalingen (B.S. 16 juni 2008) waarbij artikel 7 van het KB. nr. 213 van 26 september 1983 betreffende de arbeidsduur in de ondernemingen die onder het Paritair Comité voor het bouwbedrijf ressorteren (B.S. 7 oktober 1983) werd gewijzigd. Door deze wijziging kan het bedrijf 64 uur van de 180 bijkomende (krediet)uren (vanaf 20 mei 2010) gebruiken die in bouwbedrijven kunnen worden gepresteerd om werk op zaterdag te verrichten (voor meer informatie, zie ook hoofdstuk 070302).

1. Tekst van de CAO van 22 december 2005

Hoofdstuk 1 - Algemene beginselen

Artikel 1.

Deze collectieve arbeidsovereenkomst is van toepassing op de werkgevers en de arbeiders van de ondernemingen die onder de bevoegdheid van het Paritair Comité voor het bouwbedrijf ressorteren. Onder "arbeiders" wordt verstaan, de arbeiders en de arbeidsters.  

Artikel 2.

Deze collectieve arbeidsovereenkomst heeft tot doel de bepalingen van de arbeidswet van 16 maart 1971 aan te vullen door de voornaamste bepalingen over de arbeidstijdorganisatie die in het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf zijn overeen-gekomen, te coördineren, te actualiseren en te wijzigen.

...

Artikel 4.

De bepalingen van deze collectieve overeenkomst doen geen afbreuk aan de beschikbaarheidstijd zoals vastgesteld door het koninklijk besluit van 10 augustus 2005.

Artikel 5.

De bepalingen van deze overeenkomst zijn van toepassing op de in artikel 1 bedoelde werknemers die voltijds zijn tewerkgesteld.

Artikel 6.

Mits naleving van de toepasselijke procedures kan de werkgever de productietijd, de werktijd en de in de onderneming toegepaste uurregelingen aanpassen aan de schommelingen in de activiteit van de onderneming.

Artikel 7.

§ 1. Onder voorbehoud van de bijzondere bepalingen van deze collectieve arbeidsovereenkomst worden de wijzigingen in de uurregelingen van de onderneming doorgevoerd overeenkomstig de wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen.
§ 2. De termijn voor de bekendmaking in geval van wijziging van uurregeling moet ook in het arbeidsreglement van de onderneming worden opgenomen. Behoudens uitzonderlijke situaties bedraagt de termijn voor de bekendmaking ten minste 24 uren vooraf.

Hoofdstuk 2 - Gewoon arbeidsregime 8 uren per dag

Artikel 8.

De normale wekelijkse arbeidsduur is vastgesteld op 40 uren en is verdeeld over de eerste vijf dagen van de week met verplichte rust op zaterdag en op zondag.

...

Hoofdstuk 7 - Andere Arbeidsregelingen

Artikel 53.

De in artikel 8 bedoelde wekelijkse arbeidsduur mag worden gespreid over de zes dagen van de week volgens een akkoord tussen de werkgever en de vakbondsafvaardiging in de volgende gevallen:
• werken die worden beïnvloed door de getijden;
• werken die, wegens hun bijzondere aard, onderhevig zijn aan onderbrekingen van verschillende duur;
• werken die worden uitgevoerd door gespecialiseerde ploegen voor het onderhoud en de herstelling van bedrijfsmaterieel.
Bij ontstentenis van een vakbondsafvaardiging kan de spreiding bedoeld in lid 1 gebeuren volgens een akkoord tussen de werkgever en de arbeider.

Artikel 54.

In akkoord met de arbeider en mits machtiging van het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf, mag er afgeweken worden van de verplichte rust op zaterdag voor de arbeider die die dag ten dienste staat van het cliënteel in de ondernemingen voor de handel in bouwmaterialen.
De aanvraag tot machtiging moet worden ingediend bij de voorzitter van het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf door toedoen van een werkgeversorganisatie die deze collectieve arbeidsovereenkomst heeft ondertekend of door de betrokken onderneming rechtstreeks bij middel van een bijzonder formulier:

De werkman die op zaterdag wordt tewerkgesteld heeft recht op een inhaalrust waarvan de duur gelijk is aan de op zaterdag gepresteerde uren die op een vaste dag in de loop van de volgende week wordt toegekend.

...

Hoofdstuk 9 - Slotbepalingen

Artikel 56.

De volgende bepalingen worden opgeheven op de datum van inwerkingtreding van deze collectieve arbeidsovereenkomst:
• collectieve arbeidsovereenkomst van 6 december 1973 betreffende de arbeidsduur,
• ...

...

Artikel 58.

Deze collectieve arbeidsovereenkomst treedt in werking op 1 januari 2006. Zij wordt gesloten voor een onbepaalde tijd. Zij kan worden opgezegd door één der partijen met een opzegtermijn van zes maanden betekend bij een ter post aangetekende brief gericht aan de Voorzitter van het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf.

2. Commentaar: uittreksels uit de omzendbrief nr. 23 van 25 juni 2008

Er bestaan verscheidene afwijkingen die het uitvoeren van bouwwerkzaamheden op zaterdag toestaan. Men kan ze in twee grote categorieën indelen:

- de conjuncturele afwijkingen (punt 2.2.);

- de structurele afwijkingen (punt 2.1., 2.3. en 2.4.).

De conjuncturele afwijkingen worden gebruikt om het hoofd te bieden aan concrete behoeften of aan uitzonderlijke situaties. De taken worden meestal vervuld in het kader van overuren. Volgens de reglementering moet (aan de vakbondsafvaardiging van de onderneming en aan de Inspectie Sociale Wetten) toestemming worden gevraagd of moet de Inspectie Sociale Wetten op de hoogte worden gebracht.

De structurele afwijkingen worden gebruikt wanneer het productieproces permanenter moet worden aangepast. De taken worden vervuld in het kader van een normale arbeidsregeling zonder dat men nog van overuren spreekt. Deze afwijkingen impliceren het opnemen van aangepaste uurregelingen in het arbeidsreglement. 

1. Algemene bepalingen over de arbeidstijdorganisatie

De normale arbeidsduur in de bouwsector is 38 uur per week. Deze normale duur is een gemiddelde op jaarbasis. Met andere woorden, de effectieve normale arbeidsduur is 40 uur per week en de werktijdverkorting (van 40 naar 38 uur) gebeurt door de toekenning van 12 rustdagen per jaar.

Voor de normale werkregeling gelden de volgende regels:

• de arbeidsduur per dag bedraagt 8 uur;
• de wekelijkse duur bedraagt 40 uur;
• het werk wordt verdeeld over de eerste vijf dagen van de week (men werkt niet op zaterdag of zondag, noch op een feestdag);
• er mogen geen werken worden uitgevoerd vóór 6 uur of na 19 uur (CAO van 22 december 2005 - arbeidstijdorganisatie - hoofdstuk 8, artikel 55 tot uitbreiding van de grenzen van de arbeidsdag in de bouwsector - CAO gesloten voor onbepaalde tijd).

De arbeidstijd is de tijd waarin de werknemer ter beschikking is van de werkgever (art. 19 van de arbeidswet van 16 maart 1971). Met andere woorden, de arbeidstijd is de tijd waarin de werknemer ter beschikking staat van de werkgever en voor hem werkt. Volgens deze wettelijke definitie van de arbeidstijd wordt de tijd van een verplaatsing tussen twee bouwplaatsen tijdens de dag als arbeidstijd beschouwd. De tijd van een verplaatsing van de woonplaats naar het werk (en terug) en de in het arbeidsreglement vermelde pauzes zijn geen arbeidstijd.

Het arbeidsreglement, dat in elke onderneming aanwezig moet zijn, is voor de werktijdorganisatie van kapitaal belang om de volgende redenen:

• alle uurregelingen die in de onderneming van kracht zijn, moeten in het arbeidsreglement worden opgenomen;
• het is in de regel verboden te werken buiten de werktijden die zijn opgenomen in het arbeidsreglement of in het bericht dat uithangt in de lokalen van de onderneming of op de bouwplaats en waardoor de uurregeling van het arbeidsreglement tijdelijk wordt gewijzigd in geval van door de wet toegestane overuren (behalve de uitzonderingen van alinea 2 van artikel 19 van de wet van 16 maart 1971);
• een kopie van het arbeidsreglement moet worden bijgehouden op elke plaats waar de werknemers van de onderneming worden tewerkgesteld.

Los van de mogelijke toepassing van straffen (wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen) leidt het ontbreken van een arbeidsreglement (of van kopieën ervan) op de bouwplaats tot een aantal gevolgen voor de werktijdorganisatie (wet van 6 april 1960 op de bouwwerken):

• het werk mag maar worden uitgevoerd tijdens de eerste vijf dagen van de week;
• het werk mag slechts worden uitgevoerd van 8 tot 12 uur en van 12u45 tot 16u45 (verplichte uurregeling).

2. Gevallen waarin op zaterdag mag worden gewerkt

In de regel is zaterdag een rustdag. Deze rustdag vindt zijn oorsprong in de wet van 6 april 1960 op de bouwwerken, die het principe van het verbod op het uitvoeren van bouwwerken op zaterdag bekrachtigt.

De regels voor de organisatie van de arbeidstijd en de wettelijke uitzonderingen maken het mogelijk dat bouwwerken worden uitgevoerd buiten de eerste vijf dagen van de week.

2.1. Uitzonderingen als gevolg van de aard van de werken of van de arbeidsorganisatie

* Opsomming van de situaties

De arbeidswet van 16 maart 1971 staat werken op zondag toe in de hierna volgende gevallen, zonder dat overuren moeten worden gepresteerd. Deze werken mogen volgens het beginsel van artikel 5 van de wet van 6 april 1960 ook op zaterdag worden uitgevoerd.

Het gaat om:

(a) toezicht op de bedrijfsruimte;

(b) schoonmaken, herstellen en onderhouden (in zover deze werkzaamheden voor de regelmatige voortzetting van het bedrijf nodig zijn) en tevens de werkzaamheden buiten de productie, die nodig zijn voor de regelmatige hervatting van het bedrijf op maandag;

(c) arbeid in opeenvolgende ploegen.

Volgens artikel 53 van de CAO van 22 december 2005 mag het werk worden verdeeld over de eerste 6 dagen van de week in de volgende gevallen:

(a) werken die worden beïnvloed door de getijden;

(b) werken die, wegens hun bijzondere aard, ondehevig zijn aan onderbrekingen van verschillende duur;

(c) werken die worden uitgevoerd door gespecialiseerde ploegen voor het onderhoud en de herstelling van bedrijfsmaterieel.

Deze afwijkingen geven geen aanleiding tot een voorafgaande toestemming, noch tot een melding aan de Inspectie Sociale Wetten (behalve indien de prestaties worden verricht tijdens overuren, zie hierna). Zij mogen geen aanleiding geven tot prestaties buiten de werkroosters die in het arbeidsreglement zijn opgenomen.

* Arbeid in opeenvolgende ploegen

Wanneer het werk wordt georganiseerd in opeenvolgende ploegen, kan de dagelijkse arbeidsduur op 11 uur worden gebracht en de wekelijkse grens op 50 uur (wet van 16 maart 1971, art. 22, 1°).

Deze werkregeling vereist minstens twee ploegen, "die ongeveer identiek samengesteld moeten zijn en die elkaar opvolgen in de loop van een dag, op dezelfde arbeidsplaats". Elke ploeg bestaat uit minstens twee werknemers. De ploegen moeten elkaar zonder onderbreking opvolgen. Indien zij elkaar gedeeltelijk overlappen, mag de overlapping niet langer duren dan de helft van de normale duur van een werkdag.

De stelsels van arbeid in opeenvolgende ploegen maken het mogelijk om af te wijken van:

- de maximale arbeidsduur;

- het verbod op nachtarbeid;

- het verbod op arbeid op zaterdag, zondag (gedeeltelijk) en feestdagen.

2.2. Het presteren van overuren

Zaterdagwerk is mogelijk in de toegestane gevallen voor de prestatie van overuren en voor zover wordt voldaan aan de voorwaarden en de formaliteiten die door de regelgeving worden vastgesteld (artikel 25 tot 29 van de arbeidswet van 16 maart 1971).

Het gaat om:

(a) buitengewone vermeerdering van werk;

(b) arbeid om het hoofd te bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval;

(c) dringende arbeid aan machines of materieel;

(d) arbeid die door een onvoorziene noodzakelijkheid wordt vereist.

2.2.1. Buitengewone vermeerdering van werk

Om het hoofd te bieden aan een buitengewone vermeerdering van werk mogen de arbeidsprestaties op 11 uur per dag en 50 uur per week worden gebracht. Deze afwijking mag slechts worden toegepast indien de vermeerdering van werk uitzonderlijk is, dus niet regelmatig of voorspelbaar. De onvoorspelbaarheid van de vermeerdering van werk kan betrekking hebben op de gebeurtenis zelf die aan de oorsprong ligt van het werk, maar ook op de omvang van het uit te voeren werk. in sommige gevallen kan de gebeurtenis voorspelbaar zijn, maar kan het onmogelijk zijn om te bepalen hoeveel arbeidsuren noodzakelijk zijn om het nodige werk te verrichten.

Een buitengewone vermeerdering van werk biedt niet de mogelijkheid om af te wijken van het verbod op nachtarbeid of arbeid op zondag- en feestdagen.

De werkgever die zich op een buitengewone vermeerdering van werk beroept om overuren te laten presteren, moet zich vooraf voorzien van:

(a) het akkoord van de vakbondsafvaardiging;

(b) de toestemming van de inspecteur-districtshoofd van de Inspectie Sociale Wetten.

Bij gebrek aan een vakbondsafvaardiging in de onderneming volstaat de toestemming van de inspecteur-districtshoofd.

Na de voorafgaande toestemmingen te hebben verkregen, moet de werkgever in de lokalen van de onderneming minstens 24 uur vooraf een bericht met de nieuwe uurregeling aanbrengen. Dit bericht moet gedagtekend en ondertekend zijn. In het kader van deze afwijking mag de werkgever eenzijdig de overeengekomen uurregeling wijzigen voor zover hij de nieuwe tijdelijke uurregeling 24 uur vooraf uithangt.

2.2.2. Het hoofd bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval

Het dagelijks en wekelijks maximum van de arbeidsduur mag worden overschreden om werken uit te voeren die het hoofd bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval.

In dat geval bepaalt de wet geen enkele dagelijkse of wekelijkse grens voor deze overschrijdingen. De werken in kwestie kunnen worden uitgevoerd door de werknemers van de onderneming of door werknemers van een extern bedrijf (bijvoorbeeld gespecialiseerd in dit soort werken). Dit onderscheid is slechts belangrijk voor het recupereren van de overuren.

Dit geval van overmacht is slechts beperkt van toepassing en heeft daardoor een beperkte draagwijdte. De betrokken werken hebben ten doel:

(a) ofwel de gevolgen van een voorgekomen ongeval weg te werken of te verkleinen;

(b) ofwel de gevolgen van een dreigend ongeval te voorkomen of te beperken. Het ongeval kan zowel op personen als op goederen betrekking hebben en de werken moeten dringend zijn.  

Deze werken mogen maar worden ondernomen om het hoofd te bieden aan de onmiddellijke gevolgen van het ongeval (opruimen van lokalen enz...) en niet aan de onrechtstreekse gevolgen ervan (productieverlies), die kunnen worden opgevangen door de afwijking voor buitengewone vermeerdering van werk toe te passen. Het moet gaan om tijdelijke situaties of overgangsregelingen, en niet om gewone omstandigheden (bijvoorbeeld strooiwerkzaamheden op wegen in de winter).

Bij overmacht kan worden afgeweken van het verbod op nachtarbeid en van het verbod op arbeid op zaterdag en zon- en feestdagen.

Er is geen enkele voorafgaande toestemming noch procedure. Niettemin moet het aantal gepresteerde overuren worden meegedeeld aan de Inspectie Sociale Wetten.

2.2.3. Dringende arbeid aan machines of materieel

De maximale arbeidsduur mag worden overschreden om dringende werken aan machines of materieel uit te voeren.

In dat geval bepaalt de wet geen enkele dagelijkse of wekelijkse grens voor deze overschrijdingen. Bij overmacht moet deze afwijking strikt worden toegepast:

(a) de werken moeten dringend worden uitgevoerd om schade te voorkomen;

(b) het defect van machines of de schade aan materieel moet een onvoorzienbare oorzaak hebben en mag niet het gevolg zijn van een schuld: een courant feit in de onderneming kan dus geen aanleiding geven tot deze afwijking;

(c) de werken mogen slechts betrekking hebben op een tijdelijke toestand.

Voor de werken die worden uitgevoerd door de werknemers van de onderneming waarin het defect of de schade zich heeft voorgedaan, mogen de overuren slechts worden gepresteerd voor zover zij onontbeerlijk zijn om een ernstige verstoring van de goede werking van het bedrijf te vermijden.

Hierdoor kan worden afgeweken van het verbod op nachtarbeid en van het verbod op arbeid op zaterdag en zon- en feestdagen.

Er is geen enkele voorafgaande toestemming vereist om deze overuren te presteren. Niettemin moet de werkgever de Inspectie Sociale Wetten hiervan op de hoogte brengen.

2.2.4. Arbeid die door een onvoorziene noodzakelijkheid wordt vereist

Wanneer de onderneming het hoofd moet bieden aan een onvoorziene noodzakelijkheid, mogen de normale grenzen van de arbeidsduur worden overschreden, op voorwaarde dat de arbeidsprestaties niet langer duren dan 11 uur per dag en 50 uur per week.

Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een bedrijf wordt geconfronteerd met een dringende bestelling die niet werd uitgevoerd door de vertraging van de levering van een component als gevolg van een spoorstaking.

Voor overmacht moet aan volgende voorwaarden voldaan zijn:

(a) het feit moet het presteren van overuren absoluut noodzakelijk maken;

(b) het feit dat het presteren van overuren rechtvaardigt, moet onvoorspelbaar zijn, anders had de werkgever de nodige maatregelen moeten nemen om dit te vermijden;

(c) een schuld van de werkgever (of van personen die onder zijn gezag werken) mag niet de oorzaak zijn van het feit (bijvoorbeeld een te korte termijn in de overeenkomst, een slechte planning van het werk of van de vakantie, een vergissing in het werk waardoor moet worden herbegonnen).

Deze afwijking is subsidiair. Zij moet in de tijd worden beperkt (hoogstens enkele dagen).                                                          

In zo'n geval van overmacht kan worden afgeweken van het verbod op nachtarbeid en van het verbod op arbeid op zaterdag en zon- en/of feestdagen.

De werkgever dient, indien hij over de nodige tijd beschikt, vooraf het akkoord van de vakbondsafvaardiging te verkrijgen. Indien hij kan aantonen dat het materieel onmogelijk was om dit akkoord te verkrijgen, moet hij de vakbondsdelegatie inlichten over de motivering van het beroep op deze afwijking en over het aantal overuren dat hiervoor werd gepresteerd.

In beide gevallen moet de werkgever ook de Inspectie Sociale Wetten op de hoogte brengen van het beroep op deze afwijking.

De werkgever mag zijn werknemers tewerkstellen buiten de uurregelingen die in het arbeidsreglement zijn opgenomen.

2.3. Sectorale bijkomende uren (KB nr. 213)

Zie hoofdstuk 070302 

2.4. Nieuwe arbeidsregelingen

Zie hoofdstuk 35