070501 Zondagsarbeid en arbeid op feestdagen

1. Algemeen

Het is verboden werknemers op zondag/feestdag tewerk te stellen. Onder zondag/feestdag moet men de astronomische dag van 0u tot 24u verstaan.

Er zijn toch talrijke afwijkingen voorzien door de wet of bij Koninklijk besluit.

2. PC 202

Jullie vinden hieronder de reglementering over de tewerkstelling van de werknemers op zondag in de hele distributiesector.

2.1. Toepassingsgebied

Deze reglementering is van toepassing op de werkgevers en de werknemers die ressorteren onder de volgende paritaire comités:

• het Paritair Comité voor de handel in voedingswaren met uitsluiting van de werknemers die zijn tewerkgesteld aan activiteiten van de groothandel in voedingswaren (PC 119);
• het Paritair Comité voor de zelfstandige kleinhandel (PC 201);
• het Paritair Comité voor de levensmiddelen met talrijke bijhuizen (PC 202);
• het Paritair Comité voor de grote kleinhandelszaken (PC 311);
• het Paritair Comité voor de warenhuizen (PC 312).

2.2. Tewerkstelling op alle zondagen, de hele dag lang en het hele jaar door

De werknemers kunnen de ganse zondag worden tewerkgesteld in:

• de beenhouwerijen, de bakkerijen en de banketbakkerijen;
• de voedingswinkels die minder dan vijf werknemers per winkel in dienst hebben op het ogenblik waarop van de afwijking gebruik wordt gemaakt; als werknemers worden beschouwd: “de personen die normaal worden tewerkgesteld in de winkel en die ingeschreven moeten zijn in het personeelsregister van de onderneming die haar activiteit in de winkel uitoefent”. Deze bepaling heeft tot doel te vermijden dat de werkgever enkel beroep doet op extern personeel om uitsluitend en speciaal op zondag te werken. De drempel van minder dan 5 normaal tewerkgestelde werknemers moet  worden begrepen als een absoluut tewerkstellingsaantal, namelijk het aantal werknemers dat in de winkel in dienst is. Dit aantal wordt los van de beschouwde dag bepaald. Men moet deze bepaling dan ook niet interpreteren als minder dan 5 werknemers op zondag. Het aantal werknemers dat normaal in de winkel is tewerkgesteld, kan worden bepaald met behulp van (het speciaal personeelsregister of) de Dimona-aangifte. De uitzendkrachten die eventueel door de winkel worden gebruikt, tellen niet mee want juridisch zijn ze geen werknemers van de onderneming van de gebruiker;
• de salons, tentoonstellingen, musea, jaarbeurzen, nijverheids- en landbouwtentoonstellingen, markten, optochten en sportmanifestaties, voorzover die tewerkstelling gebeurt buiten de lokalen van de onderneming en de aanhorigheden, zoals parking, opslagplaatsen voor goederen;
• de dagbladondernemingen;
• ondernemingen die brandstof of olie voor autovoertuigen in 't klein verkopen, doch enkel wat de werknemers betreft, die met de verkoop zijn belast;
• de winkels van genees- en heelkundige toestellen;
• de tabakswinkels;
• de winkels van natuurlijke bloemen.

Bron: Koninklijk besluit van 3 december 1987 betreffende de tewerkstelling van werknemers op zondag in de distributiesector (BS 8 december 1987). Dit besluit werd gewijzigd door een koninklijk besluit van 18 mei 1989 (BS 1 juni 1989) en door een koninklijk besluit van 27 november 2007 (BS 11 december 2007).

2.3. Tewerkstelling op zondagvoormiddag

In de andere kleinhandelszaken dan die waar ‘s zondags tijdens de hele dag gewerkt mag worden, mogen de werknemers op zondag van 8 tot 12 uur tewerkgesteld worden.

De Koning kan in bepaalde gemeenten:

• deze tewerkstelling op zondag verbieden of de duur ervan beperken;
• deze tewerkstelling op zondag gedurende ten hoogste zes weken per jaar op andere uren of gedurende een groter aantal uren dan voorzien is (van 8 uur 's morgens tot 's middags) toelaten wanneer bijzondere omstandigheden dit vereisen.

Dit betekent dus dat die handelszaken elke zondagvoormiddag en 3 of 6 volledige zondagen (zie punt 4) per jaar hun deuren mogen openen.

Bron : artikel 14 § 1 van de arbeidswet van 16 maart 1971.

2.4. Tewerkstelling op bepaalde zondagen

De werknemers kunnen gedurende de ganse dag worden tewerkgesteld op bepaalde zondagen vrij gekozen door de werkgever voor voorbijgaande omstandigheden of ter gelegenheid van om het even welke manifestatie of van een braderij :

• drie zondagen per kalenderjaar, vrij te kiezen door de werkgever;
• drie bijkomende zondagen per kalenderjaar, vrij te kiezen door de werkgever, voor zover :

- hij gebonden is door een collectieve arbeidsovereenkomst, afgesloten binnen het bevoegde paritaire orgaan waaronder hij ressorteert, welke de loon- en arbeidsvoorwaarden regelt voor de bijkomende zondagsprestaties in toepassing van dit punt;

- bij gebreke aan dergelijke collectieve arbeidsovereenkomst, afgesloten binnen het bevoegde paritaire orgaan, en voor zover een ondernemingsraad of een syndicale afvaardiging is ingesteld in de betrokken onderneming, moet de werkgever, om werknemers tijdens de drie bijkomende zondagen tewerk te stellen, een collectieve arbeidsovereenkomst afsluiten, overeenkomstig de wet van 5 december 1968 betreffende de collectieve arbeidsovereenkomsten en de paritaire comités, welke de loon- en arbeidsvoorwaarden regelt voor de bijkomende zondagsprestaties in toepassing van dit punt;

- bij gebreke aan dergelijke collectieve arbeidsovereenkomst, afgesloten binnen de onderneming, en voor zover een ondernemingsraad of een syndicale afvaardiging is ingesteld in de betrokken onderneming, moet de werkgever, om werknemers tijdens de drie bijkomende zondagen tewerk te stellen, een individuele regeling afsluiten waarbij de bijkomende zondagsprestaties in toepassing van dit punt moeten vergoed worden aan een loon verhoogd met minstens 100 % in vergelijking met het loon verschuldigd voor de prestaties geleverd tijdens de week.)

Deze werknemers kunnen enkel op zondag worden tewerkgesteld voorzover :

• zij vrijwilligers zijn;
• zij gewoonlijk worden tewerkgesteld in de winkel die overeenkomstig de wet van 22 juni 1960 tot invoering van een wekelijkse rustdag in handel en ambacht open mag zijn;
• zij ingeschreven zijn in het personeelsregister van de onderneming die haar activiteit in de winkel uitvoert.

Onverminderd de bepalingen van de wet van 22 juni 1960, brengt de werkgever, die gebruik wenst te maken van de bij dit artikel voorziene afwijking, ten minste vierentwintig uren vooraf de inspecteur-districtshoofd van de Inspectie van de sociale wetten, bevoegd voor de plaats waar de winkel gelegen is, en de vakbondsafvaardiging op de hoogte.

Opmerking bij de 3 bijkomende zondagen

Het koninklijk besluit van 3 december 1987 verplicht de werkgever voor die 3 bijkomende zondagen voorafgaandelijk, ofwel een collectief akkoord (sectorale of bedrijfs-CAO) ofwel een individueel akkoord over de loonvoorwaarden te sluiten:

• indien de onderneming een vakbondsafvaardiging / ondernemingsraad heeft, dan mogen de loonvoorwaarden voor de bijkomende zondagopeningen vastgelegd worden in ofwel een sectorale CAO, in een bedrijfs-CAO of in een individueel akkoord met de werknemer. In dat laatste geval zal de werkgever aan de werknemer minstens 200% van zijn loon moeten betalen als hij op die zondagen werkt ;
• als de onderneming geen vakbondsafvaardiging/ondernemingsraad heeft, dan mogen de loononderhandelingen alleen gevoerd worden in het vlak van de sector. Als er geen sectoraal akkoord is dan mogen de ondernemingen hun personeel alleen tewerkstellen op de eerste drie zondagen waarvoor het koninklijk besluit geen invoeringsprocedure voor loonakkoord voorzien heeft.

Momenteel is een loonakkoord voor die bijkomende zondagen alleen voorzien in het PC 201 (CAO van 13 november 2007, nr. 86348, K.B. van 30 juli 2008, B.S. van 19 augustus 2008, van kracht sedert 1 oktober 2007) en 202.01 (CAO van 13 november 2007, nr. 86341, K.B. van 24 juli 2008, B.S. van 9 september 2008, van kracht sedert 1 oktober 2007). De werkgevers van de andere paritaire comités van de distributiesector (119, 202, 311 en 312) (met ondernemingsraad of vakbondsafvaardiging) moeten eerste ofwel een bedrijfs-CAO, of een individueel loonakkoord sluiten(in dat laatste geval, minimum 200%).

Bron: Koninklijk besluit van 3 december 1987 betreffende de tewerkstelling van werknemers op zondag in de distributiesector (BS 8 december 1987). Dit besluit werd gewijzigd door een koninklijk besluit van 18 mei 1989 (BS 1 juni 1989) en door een koninklijk besluit van 27 november 2007 (BS 11 december 2007).

2.5. Kleinhandelszaken in badplaatsen, luchtkuuroorden en toeristische centra

In badplaatsen, luchtkuuroorden en toeristische centra kunnen de werknemers 's zondags (gedurende de ganse dag) tewerkgesteld worden in kleinhandelszaken.

• Onder badplaatsen moeten de plaatsen worden verstaan die niet verder dan 5 km van de kust gelegen zijn.
• Onder luchtkuuroorden moeten de plaatsen worden verstaan die tenminste aan twee van de volgende voorwaarden voldoen:

a) de meeste hotels dienen er tenminste zes maanden per jaar gesloten te zijn;

b) het aantal residerenden dient er gedurende sommige perioden van het jaar in aanzienlijke mate toe te nemen;

c) het in het hotelbedrijf tewerkgestelde personeel dient er gedurende sommige periodes van het jaar in aanzienlijke mate toe te nemen.

Onder toeristische centra moeten de toeristische plaatsen worden verstaan die als dusdanig erkend zijn door de Minister van Arbeid en Tewerkstelling.

NEW sinds 10/11/2018

De werknemers  mogen 's zondags tewerkgesteld worden, op voorwaarde dat de tewerkstelling op zondag voor elke individuele werknemer wordt beperkt tot 39 zondagen per kalenderjaar. Kleinhandelszaken mogen voortaan dus gans het jaar open zijn op zondag  waarbij hun personeel volgens een beurtrol wordt tewerkgesteld binnen de grens van 39 zondagen per jaar per werknemer.

Bron : artikel 14 § 2 van de arbeidswet van 16 maart 1971 (modifié par la loi du 11 octobre 2018, M.B., 31 octobre 2018); Koninklijke besluit van 9 mei 2007 (BS 3 juli 2007).

2.6. Samenvattend schema : zondagsarbeid in distributiesector

2.7. Inhaalrust

De werknemers die zondagsarbeid verrichten in het kader van een van de door de wetgever voorziene afwijkingen hebben recht op inhaalrust in de loop van de zes dagen die op de bewuste zondag volgen.

De inhaalrust is onbezoldigd. De inhaalrust moet niet noodzakelijk samenvallen met een gewone arbeidsdag. Hij mag samenvallen met een gewoonlijke dag van inactiviteit anders dan de zondag (zaterdag bijvoorbeeld) maar hij mag niet samenvallen met de inhaalrust toegekend aan de werknemer ingevolge een tewerkstelling op een feestdag (artikel 11 van de Wet betreffende de betaalde feestdagen).

De rusttijd wordt als volgt vastgesteld:

• een volle dag indien de zondagsarbeid langer dan 4 uur heeft geduurd;
• tenminste een halve dag indien de zondagsrust niet langer dan 4 uur heeft geduurd. In dit geval moet de inhaalrust worden verleend voor of na 13 uur en op die dag mag niet langer dan 5 uur arbeid worden verricht.

2.8. Zondagsloon

Zondagsarbeid verleent op zich geen recht op overloon, tenzij het paritair comité daar expliciet in voorzien heeft. Overloon zal echter wel verschuldigd zijn indien de zondagsarbeid tot overuren leidt of indien het paritair comité het uitdrukkelijk voorzien heeft (niet het geval voor het moment in PC 202).

2.9. Jeugdige werknemers (15 – 18 jaar)

Jonge werknemers mogen niet op zondag tewerkgesteld worden.

In sommige gevallen laat de wet toe dat jeugdige werknemers op zondag werken. Zij mogen echter nooit meer dan één zondag op twee werken. Wanneer de jeugdige werknemers op zondag werken of op de supplementaire rustdag, dan mag de wekelijkse rust niet korter zijn dan 36 opeenvolgende uren.

Gedurende de kerst- en nieuwjaarsvakantie en gedurende de paasvakantie in het door de Staat ingericht, gesubsidieerd of erkend onderwijs, envenals gedurende de perioden begrepen tussen Pinksterzondag en 30 september mogen jeugdige werknemers op zon- en feestdagen te werk gesteld worden in de volgende ondernemingen uitgebaat in badplaatsen, luchtkuuroorden en toeristische centra:

• kleinhandelszaken;
• ondernemingen voor het verhuren van boeken, stoelen en vervoermiddelen.

De werkgever die van de mogelijkheid om jeugdige werknemers op zon- of feestdagen tewerk te stellen gebruik wenst te maken moet daarvan ten minste vijf dagen vooraf schriftelijk kennis geven aan de inspecteur-districthoofd van de Inspectie van de sociale wetten in wiens ambtsgebied de onderneming is gelegen.

2.10. Studenten

Sinds 16 april 2018, mogen de ondernemingen van de kleinhandel in voedingswaren jongeren van 16 en 17 jaar in dienst nemen met een studentenovereenkomst om hen op zondag tewerk te stellen ingeval zondagswerk toegelaten is voor meerderjarige werknemers (zie hierboven).

Bron : Koninklijk besluit van 30 maart 2018  waarbij aan de ondernemingen die onder het Paritair Comité voor de bedienden uit de kleinhandel in voedingswaren (PC 202) ressorteren, de toelating wordt verleend om sommige jeugdige werknemers op zondag tewerk te stellen (BS van 16 april 2018).