Belgische werkgevers spenderen jaarlijks duizenden euro’s aan zieke werknemers. Een zieke werknemer heeft, mits hij bepaalde verplichtingen vervult, gedurende een bepaalde periode recht op gewaarborgd loon te betalen door zijn werkgever. Omgekeerd heeft een werkgever het recht om de arbeidsongeschiktheid van een zieke werknemer te laten controleren door een controlerend geneesheer.
1. De verplichtingen van de zieke werknemer
1.1. De werknemer moet de werkgever verwittigen van de arbeidsongeschiktheid
Wanneer?
De werknemer moet de werkgever onmiddellijk op de hoogte brengen van zijn arbeidsongeschiktheid. Onmiddellijk betekent dat de werknemer dit moet doen van zodra hij daartoe in de mogelijkheid verkeert. Men mag aannemen dat dit de eerste dag van de arbeidsongeschiktheid is.
Hoe?
De vorm van verwittiging is niet bij wet bepaald, maar de werkgever moet duidelijk op de hoogte gesteld worden van het feit dat de werknemer door ziekte zal afwezig zijn (bvb. telefonisch, per mail, per brief, …).
In geval van discussie, is het aan de werknemer om te bewijzen dat hij de werkgever verwittigd heeft.
Sanctie
Sinds 2014 voorziet de arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 in een wettelijke sanctie voor de zieke werknemer die zijn werkgever niet of laattijdig verwittigt: de werknemer verliest dan zijn recht op gewaarborgd loon voor de dagen voorafgaand aan de verwittiging.
1.2. De werknemer moet een medisch getuigschrift afleveren
Wanneer verplicht?
De werknemer moet een geneeskundig getuigschrift afleveren indien het arbeidsreglement dit voorschrijft, indien een cao dit bepaald heeft, of, bij ontstentenis van dergelijk voorschrift, op verzoek van de werkgever.
Het model van arbeidsreglement van Group S bevat dergelijke clausule.
Indien hieromtrent niets is bepaald in het arbeidsreglement of in een cao, dan is de werkgever verplicht om bij elke afwezigheid uitdrukkelijk een medisch getuigschrift te vragen.
Termijn
De werknemer moet het attest binnen 2 werkdagen vanaf de dag van de ongeschiktheid of de dag van ontvangst van het verzoek afgeven aan de onderneming of verzenden naar de werkgever. Het is mogelijk dat deze termijn verlengd wordt bij cao of in het arbeidsreglement. De termijn mag in geen geval korter zijn dan 2 werkdagen. In geval van verzending per post geldt de datum op de poststempel.
De termijn van 2 werkdagen speelt niet wanneer overmacht het onmogelijk maakt deze termijn na te leven. Zo kan een werknemer die vrijgezel is en in een erg zieke toestand werd opgenomen in het ziekenhuis, niet verweten worden dat hij het medisch getuigschrift niet binnen de gestelde termijn heeft ingediend, wanneer uit de feiten blijken dat hij gedurende verscheidene dagen in de absolute onmogelijkheid was om zich aan zijn verplichtingen te houden.
Vermeldingen
De wet bepaalt uitdrukkelijk wat het geneeskundig getuigschrift moet omvatten:
- de reden van de arbeidsongeschiktheid;
- de waarschijnlijke duur van de arbeidsongeschiktheid. De arts mag zich dus uitspreken over een aanvangsdatum en een einddatum;
- of de werknemer zich met het oog op de controle al dan niet naar een andere plaats mag begeven;
- de identiteit van de arts die het getuigschrift heeft opgesteld;
- de datum waarop het attest werd opgemaakt.
Sanctie
Wanneer de werknemer geen geneeskundig attest indient of wanneer hij het laattijdig indient, voorziet de arbeidsovereenkomstenwet als sanctie het verlies van gewaarborgd loon voor de dagen ongeschiktheid voorafgaand aan de indiening van het medisch attest. Wanneer de werknemer geen geneeskundig getuigschrift indient, betekent dit dus dat hij voor de volledige periode van arbeidsongeschiktheid gedekt door het medisch attest geen recht zal hebben op gewaarborgd loon.
Ontslag om dringende reden?
Het niet indienen van een medisch attest kan meestal geen aanleiding zijn om tot een ontslag om dringende reden over te gaan, ook indien dit als grond werd opgenomen in de lijst van zwaarwichtige feiten in het arbeidsreglement.
De rechtspraak blijkt niet geneigd te zijn het niet of niet tijdig indienen van een geneeskundig getuigschrift te beschouwen als reden tot onmiddellijke beëindiging van de arbeidsovereenkomst om dringende reden.
1.3. Verplichtingen bij verlenging van de arbeidsongeschiktheid
De arbeidsovereenkomstenwet bepaalt niet welke formaliteiten van verwittiging de werknemer moet respecteren indien hij langer dan voorzien afwezig blijft. In de rechtspraak kunnen we drie strekkingen terugvinden:
1) Een eerste strekking meent dat de bepalingen omtrent de kennisgeving van de arbeidsongeschiktheid aan de werkgever en het eventueel overhandigen van een geneeskundig getuigschrift zonder meer toepasselijk zijn wanneer de arbeidsongeschiktheid langer duurt dan oorspronkelijk was verwacht.
2) Een tweede strekking is het hiermee oneens maar maakt een uitzondering voor het geval dat de werkgever niet onwetend kan zijn over de gezondheidstoestand van de werknemer.
3) Een derde strekking houdt voor dat de verdere afwezigheid van de werknemer een vermoeden van arbeidsongeschiktheid doet ontstaan wanneer de werkgever nalaat zich te informeren over de toestand van de werknemer.
De werkgever heeft er in elk geval belang bij een clausule in zijn arbeidsreglement op te nemen die bepaalt dat bij verlenging van de arbeidsongeschiktheid dezelfde formaliteiten gelden op het vlak van verwittiging van de werkgever.
Het model van arbeidsreglement van Group S bevat een dergelijke clausule.
2. De controle van de arbeidsongeschiktheid door de werkgever
2.1. Keuze van de controlearts
Elke werkgever kan de echtheid van de arbeidsongeschiktheid van de werknemer laten controleren door een controlearts. Deze controle mag dus niet gebeuren door een verpleger/verpleegster of een andere paramedicus.
De werkgever mag zonder inspraak van de werknemer de controlearts aanstellen. De controlearts moet wel voldoen aan een aantal voorwaarden:
- de arts moet gerechtigd zijn de geneeskunde uit te oefenen;
- hij moet 5 jaar praktijkervaring hebben als huisarts of vergelijkbare ervaring kunnen voorleggen;
- én hij moet volledig onafhankelijk zijn van de werkgever en van de gecontroleerde werknemer.
Als bijkomende garantie voor de onafhankelijkheid van de controlearts, schrijft de Wet betreffende de Controlegeneeskunde voor dat de controlerende geneesheer voor elke opdracht een "verklaring van onafhankelijkheid" moet ondertekenen, waarin hij zijn onafhankelijkheid zowel ten opzichte van de werkgever als ten opzichte van de werknemer bevestigt. Deze onafhankelijkheidsverklaring moet opgemaakt worden in 2 exemplaren volgens een bij KB vastgelegd model (KB van 18 juli 2001).
2.2. Kan een werknemer de controle weigeren?
De werknemer kan niet weigeren zich te laten controleren door de controlearts. De werknemer moet alle mogelijke maatregelen nemen om de controle mogelijk te maken.
Indien de werknemer in het buitenland verblijft, dan kan de werkgever de werknemer in het buitenland laten controleren. In dit geval moet de werknemer zijn verblijfplaats in het buitenland meedelen. Indien de werknemer dit niet gedaan heeft, dan maakt hij de controle onmogelijk.
2.3. Waar vindt de controle plaats?
Indien de werknemer overeenkomstig zijn geneeskundig getuigschrift het huis mag verlaten, dan kan de arts de werknemer uitnodigen op de plaats, de dag en het uur door hem bepaald of hij kan een al dan niet vooraf aangekondigd bezoek afleggen ten huize van de werknemer.
Indien de werknemer overeenkomstig het geneeskundig getuigschrift het huis niet mag verlaten, dan zal de controlearts zich moeten verplaatsen. De werknemer moet dan wel ter beschikking blijven, hetzij op de verblijfplaats, hetzij op een andere plaats waar hij verzorging ontvangt of rust neemt en die hij aan de werkgever heeft meegedeeld.
De werkgever neemt de reiskosten van de werknemer voor zijn rekening.
2.4. Wanneer kan de controle plaatsvinden?
De controle mag niet op een onmogelijk uur plaatsvinden zoals na 22 uur ’s avonds of s’ morgens vroeg. Dit is natuurlijk altijd een feitenkwestie. Er is geen bepaling die een controle op zon- of feestdagen verbiedt. In ieder geval is het niet zo dat een controle enkel tijdens de gewone werkuren kan plaatsvinden. De controle van de ongeschiktheid mag plaatsvinden gedurende de ganse termijn van ongeschiktheid.
Een cao of het arbeidsreglement kunnen een dagdeel bepalen van maximaal 4 opeenvolgende uren die zich tussen 7 uur en 20 uur bevinden en gedurende hetwelk de werknemer zich in zijn woonplaats of een aan de werkgever meegedeelde verblijfplaats verplicht ter beschikking moet houden voor een medische controle, ongeacht of hij al dan niet de woonplaats mag verlaten overeenkomstig het geneeskundig getuigschrift.
2.5. Hoe verloopt de controle?
De controlerend geneesheer legt zijn bevindingen vast in een getuigschrift. Het onderzoek van de controlearts wordt afgerond met de mededeling van zijn bevindingen aan de werknemer. De controlearts overhandigt zo spoedig mogelijk, eventueel na raadpleging van de behandelend geneesheer die het getuigschrift afleverde, zijn bevindingen schriftelijk aan de werknemer. Hij voegt er eveneens een exemplaar bij van de verklaring van onafhankelijkheid.
Indien de werknemer niet akkoord gaat met de vaststellingen, dan noteert de controlearts dit in zijn getuigschrift. Vervolgens worden de bevindingen overgemaakt aan de werkgever.
De controlearts moet in zijn getuigschrift vermelden of de werknemer effectief arbeidsongeschikt is om zijn werk te verrichten. De arts gaat de vermoedelijke duur van de arbeidsongeschiktheid na en mag zijn mening geven over een eventuele verlenging van de arbeidsongeschiktheid, doch hij mag zelf geen attest opmaken.
2.6. Sancties
De weigering van de controle door de werknemer is een feitenkwestie. De bewijslast rust bij de werkgever.
De arbeidsovereenkomstenwet bepaalt een sanctie wanneer de werknemer zich aan de controle onttrekt of deze onmogelijk maakt: het gewaarborgd loon zal worden ontzegd voor de dagen van ongeschiktheid die de controle voorafgaan. Aangezien de werkgever niet verplicht is om een nieuwe controle te organiseren, betekent dit dat de werknemer zijn recht op gewaarborgd loon verliest voor de volledige periode van arbeidsongeschiktheid gedekt door het doktersattest.
Enkele voorbeelden van weigering van controle aanvaard door de rechtspraak zijn:
- wanneer de werknemer aan wie een uitgangsverbod werd opgelegd, niet in zijn gewone verblijfplaats wordt aangetroffen (Arbh. Brussel, 19 mei 1980, J.T.T., 1980, 244 en T.S.R., 1980, 374);
- de werknemer pleegt een inbreuk tegen de verplichting om de werkgever zijn effectieve verblijfplaats te laten kennen (Arbh. Brussel, 16 maart 1981, T.S.R., 1982, 233);
- weigering van een werknemer om zijn hond te verwijderen, wat noodzakelijk was om de geneeskundige controle te kunnen uitvoeren (Arbh. Antwerpen, 16 oktober 1986, T.S.R., 1986, 542).
2.7.Ontslag om dringende reden?
Het feit dat een werknemer zich onttrekt aan de controle is onvoldoende om hem te kunnen ontslaan om dringende reden (Arbh. Antwerpen 9 oktober 1978, J.T.T. 1980, 48; Arbrb. Charleroi 23 december 1991, Soc.Kron. 1992, 162).
Het kan echter zijn dat dit reeds herhaaldelijke keren is gebeurd.
- Indien de werkgever meermaals de werknemer oproept om aan de controle deel te nemen, doch de werknemer telkens weigert hieraan gevolg te geven en bij voorgaande arbeidsongeschiktheid was dit ook reeds het geval, dan kan dit aanleiding geven tot het rechtvaardigen van een ontslag om dringende reden (Arbh. Bergen 15 januari 1996, J.T.T. 1996, 503).
- Indien de werknemer opzettelijk een controle verhindert, dan geeft dit de werkgever eveneens het recht de werknemer te ontslaan om dringende reden (Arbh. Antwerpen 22 oktober 1997, J.T.T. 1998, 383).
In alle bovenstaande gevallen is het noodzakelijk om duidelijk te kunnen aantonen dat de werknemer zich aan de controle heeft onttrokken.
2.8. Verschillende opvattingen tussen de behandelend geneesheer en de controlearts
Stel dat de controlearts bepaalt dat de werknemer niet arbeidsongeschikt is, terwijl de behandelend arts van de werknemer het tegenovergestelde had vastgesteld. Aangezien beide attesten een gelijke waarde hebben, kan de werkgever beslissen om geen gewaarborgd loon te betalen maar de werknemer heeft wel het recht om thuis te blijven en kan dus niet als ongerechtvaardigd afwezig worden beschouwd. Hij die het wenst (de meest gerede partij), kan dit geschil evenwel laten beslechten door de arbeidsgerechten of door een scheidsrechterlijke procedure.
De scheidsrechterlijke procedure verloopt als volgt:
- binnen twee werkdagen na de overhandiging van de schriftelijke bevindingen door de controlearts, kan de meest gerede partij vragen dat een beroep wordt gedaan op de scheidsrechterlijke procedure. De meest gerede partij kan dan een arts-scheidsrechter aanduiden die voorkomt op de lijst van artsen-scheidsrechters. Beide partijen kunnen ook in onderling overleg een arts-scheidsrechter aanwijzen in welk geval deze arts niet moet voorkomen op de lijst van artsen-scheidsrechters;
- de arts-scheidsrechter voert het medisch onderzoek uit en beslist in het medisch geschil binnen drie dagen na zijn aanwijzing. Hij brengt de behandelend arts, de controlearts, de werkgever en de werknemer op de hoogte van zijn beslissing;
- zijn beslissing is definitief en bindend voor alle partijen.
Wat zijn de gevolgen voor de werkgever?
Indien de arts-scheidsrechter meent dat de werknemer arbeidsgeschikt is, dan wordt hem het gewaarborgd loon ontzegd vanaf de datum waarop de controle heeft plaatsgevonden.
Indien de arts-scheidsrechter meent dat de werknemer terecht arbeidsongeschikt is, dan moet de werkgever zijn toestand regulariseren en het gewaarborgd loon voor deze periode storten.